*Γράφει ο Γεράσιμος Α. Ρηγάτος, Αμ. επίκ. καθηγητής Ιατρικής και επίτ. Δρ Παιδαγωγικού Τμήματος ΕΚΠΑ
Η Ιατρική Εταιρεία Αθηνών, τόσο πολύτιμη για την εκπαίδευση των γιατρών, που είχε ιδρυθεί το 1835, συμπληρώνει το 1935 έναν αιώνα ζωής και συνεχούς, ουσιαστικής και αποδοτικής δράσης. Με πανηγυρικό τρόπο, λοιπόν, γιορτάζει την εκατονταετηρίδα, με έναν εορτασμό απαραίτητο για να τονωθεί ο ρόλος της, για να στηρίξει την ύπαρξή της κατά τη νέα και εξαιρετικά δύσκολη περίοδο που επρόκειτο να ακολουθήσει. Ο εθνικός κλυδωνισμός του επόμενου χρόνου (1936), η παγκόσμια άνοδος καθεστώτων ανελευθερίας και βίας, οι προετοιμασίες για την παγκόσμια σφαγή δεν μπορούσαν να αφήσουν ανεπηρέαστη ούτε μία από τις εκδηλώσεις του βίου.
Την ίδια χρονιά, ο Σωκράτης Κόκκαλης διορίζεται καθηγητής Εγχειρητικής και Τοπογραφικής Ανατομικής και διευθυντής στην Γ΄ Χειρουργική Κλινική του Θεραπευτηρίου «Ευαγγελισμός». Το 1937 ο ίδιος εκτελεί την πρώτη στην Ελλάδα πνευμονεκτομή που δημοσιεύθηκε τον επόμενο χρόνο στο γερμανικό
περιοδικό «Deutsche Zeitschrift für Chirurgie 251»: 400-410, 1938. Το 1939 κάτω από τις καταθλιπτικές προοπτικές που διαγράφονται, η Ελληνική Χειρουργική Εταιρεία οργανώνει μια σειρά διαλέξεων με γενικό αντικείμενο «Χειρουργική του Πολέμου». Κύριοι εισηγητές οι Γερουλάνος, Κόκκαλης, Ιωακείμογλου και Κούριας.
Με την κήρυξη του πολέμου μεγάλο μέρος των μελών της εταιρείας -και το σύνολο σχεδόν των χειρουργών- επιστρατεύεται. Εκτός από την εταιρεία αδειάζει και το Πανεπιστήμιο. Από δω και πέρα όλα θα είναι δύσκολα για τον τόπο και για την Ιατρική Εταιρεία Αθηνών.
Η πρώτη συνεδρίαση του 1941 θα γίνει στις 17 Μαΐου, ενώ μια εβδομάδα πριν, στις 15-5-1941, είχαν γίνει οι αρχαιρεσίες. Αυτό που είναι χαρακτηριστικό της εποχής είναι η μεταβολή στο αντικείμενο των ανακοινώσεων. Κατά την πρώτη αυτή συνεδρίαση του 1941 ο Κάτσας παρουσιάζει την περίπτωση νέου 18 ετών με πολτοποιημένα σπλάχνα από τεράστιο βλήμα από περίβλημα οβίδας.
Όμως σκοτώνουν και η πείνα και οι ακατάλληλες τροφές. Ο κόσμος τρώει ό,τι βρίσκει και αυτό έχει πρωτοφανέρωτες συνέπειες για την υγεία. Στις 18 Οκτωβρίου ο Κ. Θεοχάρης ανακοινώνει τοξικά φαινόμενα από μεγάλη δόση πικραμυγδάλων. Στις 25 Οκτωβρίου, τον ίδιο χρόνο, οι Στ. Σαμαράς, Ισιδ. Γούναρης και Θ. Μπαλούρδας παρουσιάζουν «Θραύσμα βλήματος εντός της κοιλότητος του αριστερού κόλπου της καρδίας».
Κατά τη συνεδρίαση της 1-11-41 οι Γ. Τσαγκρίδης και Α. Δημητρίου επιδεικνύουν περιπτώσεις «οιδηματικής νόσου», ενώ στην επόμενη συνεδρία (8-11) ο Μ. Πετζετάκης παρουσιάζει μια άποψη της γενικότερης παθολογίας της Κατοχής: οιδηματική νόσος, αβιταμινώσεις, διαταραχές από υποσιτισμό, διαταραχές από νοθευμένα τρόφιμα. Σε συνεδρίαση της εταιρείας λίγες μέρες μετά ο Μ. Βαλλιάνος (που αργότερα έγραψε μια μονογραφία για τα κρυοπαγήματα) ανακοινώνει τρεις περιπτώσεις αβιταμίνωσης Beri beri.
Όμως τα σύγχρονα δεινά ανακαλούν και τα προηγούμενα: Ο Θ. Μπαλούρδας, που είχε ανακοινώσει θραύσμα βλήματος στο περικάρδιο, ανακοινώνει (15-11-1941) ανάλογη περίπτωση από την εποχή των Βαλκανικών Πολέμων: Πρόκειται για «γέροντα» 62 ετών, που από το 1913 φέρει «εντός του μυοκαρδίου της δεξιάς κοιλίας» θραύσμα βλήματος.
Τα λοιμώδη νοσήματα είναι ένα άλλο μεγάλο πρόβλημα της Κατοχής. Αν κρίνουμε από τις επιστημονικές ανακοινώσεις του ιατρικού Τύπου, από τα δημοσιεύματα των εφημερίδων και από τα αποβιωτήρια, επικρατούν η φυματίωση, οι αμοιβαδώσεις, ο τέτανος, τα πολεμικά τραύματα και η σύφιλη.
Τον φοβερό Ιανουάριο 1941 τα οιδήματα πείνας («οιδηματική νόσος») προκαλούν παθολογικές καταστάσεις που αφορούν όλα τα όργανα και συστήματα του οργανισμού, με βλάβες και εκδηλώσεις από το νευρικό σύστημα, τα σπλάχνα, τα μάτια κ.λπ. Έχουν ήδη κυκλοφορήσει σε περιορισμένη ποσότητα οι σουλφοναμίδες, αλλά πολύς κόσμος δεν τις εμπιστεύεται ώστε να βοηθηθεί.
Πολύ συχνές είναι οι αβιταμινώσεις. Σε συγκεντρώσεις των γιατρών στην Αθήνα παρουσιάζονται διάφορες περιπτώσεις όπως πελλάγρα (από έλλειψη βιταμίνης Β3 νιασίνης) από λαθυρισμό (κατανάλωση είδους μπιζελιών), θανατηφόρες δηλητηριάσεις από κατανάλωση φύλλων νικοτιανής (καπνού), περιπτώσεις σπασμωδικής παραπληγίας από λαθυρισμό, βαριές και θανατηφόρες καταστάσεις από «τροφοπενία».
Αληθινή μάστιγα της περιόδου, ειδικώς για όσους είχαν πολεμήσει στην Αλβανία, ήταν η πανάρχαια μάστιγα των κρυοπαγημάτων. Πολλές από τις συγκεντρώσεις των γιατρών για την εκπαίδευσή τους αναφέρονται σ’ αυτή την πανάρχαια μάστιγα. Το θέμα απασχολεί συχνά την εκπαίδευση των γιατρών. Το 1942 ο καθηγητής Χειρουργικής Βασ. Κούριας μιλά με θέμα «Αι κλινικαί μορφαί των κρυοπαγημάτων του Ελληνο-Ιταλικού Πολέμου 1940-41, μετ’ επιδείξεως σειράς ζωγραφικών πινάκων και φωτογραφιών». Δυστυχώς η πολύτιμη γνώση είχε αποκτηθεί με πολύ πόνο. Ο ένας στους πέντε στρατιώτες του αλβανικού μετώπου έπαθε κρυοπαγήματα. Γράφει ο Β. Κούριας:
«Η επιδημία κρυοπαγημάτων του πολέμου υπήρξε μία των σοβαροτέρων εν συγκρίσει προς τοιαύτας προηγουμένων πολέμων. Εσημειώθηκαν 22.000 κρούσματα επί 400.000 μαχομένου στρατού. Εκ των 16 εν Αλβανία Μεραρχιών αι περισσότερον πληγείσαι είναι η ΙV Πελοποννήσου και η Μεραρχία Κρήτης. Η προσωπική ημών πείρα» (γράφει ο Κούριας) «στηρίζεται αφ’ ενός μεν επί 6.000 παγοπλήκτων, τους οποίους ως Σύμβουλος Χειρουργός της Στρατιωτικής Βάσεως Ηπείρου είχον την ευκαιρίαν να εξετάσω εν τω Κέντρω Διαλογής, αφ’ ετέρου δε επί 630 βαρειών περιπτώσεων, τας οποίας ενοσήλευσα και παρακολούθησα εν τω Νοσοκομείω Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού Άρτης.
Είθισται τα κλασικά συγγράμματα να διαιρούν το κρυοπάγημα όπως και το έγκαυμα, δηλ. εις α΄ βαθμού (εξοίδησις και ερυθρότης), β΄ βαθμού (σχηματισμός φυσσαλίδων) και γ΄ βαθμού (νέκρωσις των ιστών). Αυτή η διαίρεσις επεκράτησεν, ως επί το πολύ, ιδία εν αρχή, και κατά τον ημέτερον πόλεμον. Η διαίρεσις αυτή είναι ανεπαρκής διότι ούτε ακριβώς την έκτασιν και το βάθος αυτών δίδει, ούτε μας δίδει ιδέαν αν πρόκειται περί ξηράς ή υγράς μορφής».
Τα έτη 1943 και 1944 η εξαθλίωση και ο θάνατος των Ελλήνων είναι στο προσκήνιο. Οι γιατροί σταματούν τις επιστημονικές εκδηλώσεις για δύο ολόκληρα χρόνια. Η νέα δραστηριότητα, η καθημερινή ζωή, η φροντίδα των ασθενών, η εκπαίδευση στις νέες γνώσεις θα επαναληφθούν με την απελευθέρωση. Όπως ανακοινώθηκε: «Χαλεποί καιροί, προκαλέσαντες μεγάλης εκτάσεως αναστάτωσιν εις την Εθνικήν ημών ζωήν ήτο φυσικόν να διαταράξωσι κατ’ ανάλογον τρόπον και έκτασιν και τον ρυθμόν του εταιρικού ημών βίου. Μακρά και αποδοτική δράσις, αναπτυσσομένη και ολονέν γιγαντωμένη υπό τον προστατευτικόν πέπλον της Εταιρείας ημών, σημαντικώς εκολοβώθη και τελικώς ανεκόπη, μόλις το ζωογόνον φως της ελευθερίας παρεμερίσθη υπό του ζοφερού σκότους της νυκτός της δουλείας. Μόλις το φως αποκαταστάθηκε, όλες οι δραστηριότητες άρχισαν να επανέρχονται ως την νέα και πλήρη αποκατάστασή τους».
Για μεγέθυνση πατήστε εδώ
ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ
Ο Γεράσιμος Α. Ρηγάτος εργάσθηκε ως γιατρός ειδικότητας παθολόγου-ογκολόγου επί 40 χρόνια, πολλά από τα οποία ως διευθυντής στο Νοσοκομείο «Άγιος Σάββας». Εκτός από το επιστημονικό, έχει πλούσιο και σημαντικό συγγραφικό έργο στους τομείς της Ιστορίας, της Λαογραφίας και του Πολιτισμού της Ιατρικής, καθώς και στην πεζογραφία. Για το συγγραφικό έργο του έχει τιμηθεί με τον τίτλο του επίτιμου διδάκτορα του Παιδαγωγικού Τμήματος Δ.Ε. του ΕΚΠΑ, με το χρυσό μετάλλιο «Γρηγόριος Ξενόπουλος» (δύο φορές), με έπαινο «Μάρκος Αυγέρης» και με το βραβείο «Άγις Θέρος» από την «Εταιρεία Ελλήνων Λογοτεχνών», με υποτροφία από το Τμήμα Ελληνικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Princeton, με βραβείο Α΄ τάξεως από την Ακαδημία Αθηνών και με άλλες διακρίσεις.
